Door het verdrag van Straatsburg was het niet meer mogelijk om radio te maken in Europa op de zee. Bovendien vertoonde de zee regelmatig haar gevaarlijke kant dus probeerde men terug vanop het vaste land. Langzamerhand werd de lokale en vervolgens de commerciële omroep geboren. Hier volgt een lijst van de eerste manifest- en/of piraatradio's.
Radio Atlantis (Middengolf, 1962-1965) (Gent)
Radio Couvin / Radio Eau Noire (Couvin)
Radio Fourons (Fourons)
Radio Voeren Uilenspiegel (Voeren)
Radio Louvain La Neuve (Louvain La Neuve)
Radio Aktief (Gent)
Radio Dender (Aalst)
Radio Arena (Antwerpen)
De populariteit van de vrije radio
Radio Infoon
 |
 |
Wie denkt dat piraatradio tijdens de jaren 60 enkel op de zee werd gemaakt, heeft het mis. In de periode 1962-1965, de tijd onmiddellijk na Radio Antwerpen werd er vanuit Gent uitzendingen verzorgd op de middengolf. Verschillende radio's waren te beluisteren op 194m - 1564 kHz en in de buurt van de 187m, de toenmalige visserijband. Eerst gebruikten de radiopiraten benamingen zoals 6QR7 en 5AR6. Het waren referenties van radiolampen. Later gebruikten ze benamingen zoals Radio Atlantis 1, Radio Atlantis 2,.... Ze waren toen allen actief rond de 195m.
De uitzendingen waren enkel 's avonds en in het weekend hoorbaar. De avonduitzendingen waren hoofdzakelijk bedoeld om de zenders beter af te stellen, soms tot diep in de nacht. Eerst werd uitgezonden met een vermogen 10 tot 15 watt maar later werd geëxperimenteerd met 100 Watt. Omdat soms antennes van 50m en meer werden gebruikt, kon men regelmatig de uitzendingen ontvangen in de ganse provincie Oost-Vlaanderen. De initiatiefnemers kregen zelfs luisterrapporten uit Middelburg en Noordwijk.
Tijdens de uitzendingen werden verzoekplaatjes gedraaid. Het was de periode van de "Golden Sixties" waar "The Beatles","The Shadows" en "Will Tura" de revue passeerden. Regelmatig werden ook bijeenkomsten gehouden, bijvoorbeeld aan de Ankerslaan te Gentbrugge. Er waren toen heel wat jeugdige maar ook oudere luisteraars op die afspraken. De ouderen waren de meest trouwe luisteraars.
Soms werden ook menslievende acties ondernomen. Zo was er een Sinterklaasactie waar speelgoed werd verzameld voor de zieke kinderen van het UZ Gent (toen nog AZ Gent). In dat ziekenhuis werden de Atlantis-radio's zeer goed beluisterd. Er was toen nog helemaal geen sprake van ziekenhuisradio's.
In 1965 werden de zenders in beslag genomen door de toenmalige RTT. In 1966 werden de initiatiefnemers correctioneel veroordeeld voor illegale uitzendingen.
Met dank aan Freddy de Guchteneire, Radio Atlantis 3, 5AR6, Lassy.
Niet enkel vanop het vaste land of vanop de zee werd illegaal radio gemaakt. Ook al sinds de vroege jaren 60 toen de transistor nog niet zo oud was, werden laagvermogen middengolfzendertjes in elkaar gestoken. Zo werden de eerste van die ontwerpjes gebruikt in de trein naar Lourdes. Dit waren treinen die uitsluitend waren bemand met bedevaarders. Alzo werden de reizigers via de middengolf voorzien van informatie en muziek.
|
|
In dezelfde periode voerden ook de gebruikers van de CB hun strijd tot legalisering. Via kleine zender-ontvangers met een beperkt vermogen van 0,5 Watt maakten heel wat Belgen gebruik van de 27 MHz-band. Ondanks de hevige repressie van het gerecht en de overheid bleef het aantal cibisten voortdurend toenemen. Bij de verkiezingen van 1978 vormden sympathisanten van de burgerband zelfs een eigen politieke formatie. Men raamde het aantal bezitters in 1979 op ongeveer 350.000. Onder zware druk van de publieke opinie werd door het Koninklijk Besluit van 15 oktober 1979 betreffende de private radioverbindingen ter uitvoering van de wet van 30 juli 1979 betreffende de radioberichtgeving het gebruik van de "citizenband"-toestellen geregulariseerd. Aan deze vergunning werden voorwaarden verbonden omtrent de normen voor de zenders en hun vermogen. Het maximaal toegelaten vermogen was bepaald op 0,5 Watt. De kandidaten dienden twee bijdragen te storten: 500 BEF voor dossierkosten en een jaarlijkse taks van 720 BEF. Er mag enkel worden uitgezonden via 22 kanalen op de 27 MHz-band.
Er werden snel 180.000 vergunningen uitgereikt. Het waren de vrachtwagenchauffeurs in het algemeen die op de autosnelwegen het meest gebruik maakten van de CB als tijdverdrijf.
|
|
In Italië stond in grondwet dat elke Italiaan zijn mening kan uitten op gelijk welke manier: in de krant, op een affiche, in de cinema, op de radio of TV. De eerste lokale radio's zijn ontstaan in Italië in 1976. Toen het Constitutionele Hof bepaalde dat voor het monopolie van de RAI de grondwettelijke basis ontbrak, ontstonden in een minimum van tijd honderden kleine radiozenders. Om radio te maken was geen enkele vergunning nodig. Mensen van uiteenlopend allooi beproefden hun geluk met een eigen zender.
Geïnspireerd op het fenomeen in Italië staken eind jaren zeventig in gans België illegale radio's de kop op. Er werd toen radio gemaakt op de FM-band die toen populair was. In vergelijking met de middengolf was het niet zo moeilijk om een radiozender te installeren die uitzond op FM.
Allerlei actiegroepen, milieubewegingen, studentenorganisaties en belangengroeperingen zagen de radio als een efficiënt middel om hun ideeën te verspreiden. Men zond uit in volle clandestiniteit omdat de overheid jacht maakte op deze particuliere initiatieven. Niettemin de toenmalige RTT-diensten druk in de weer waren deze zenders te peilen, werden er weinig in beslag genomen dankzij de onregelmatige uitzendtijden en de roterende uitzendlocaties.
|
|
De allereerste manifestradio in België was Radio Couvin / Radio Eau Noire. Begin 1978 werd er werd gemanifesteerd tegen de aanleg van een stuwdam op het riviertje Eau Noire. Op 500 meter van het centrum van Couvin zou een stuwmeer met een hoogte van 70 meter worden aangelegd. Het zou toen de grootste stuwdam van België worden met een inhoud van 160 miljoen kubieke meter water. Het was de periode dat Guy Mathot, toenmalig minister van Openbare werken, besliste om in Wallonië allerlei kleine stuwmeertjes aan te leggen om het water van de Maas, nodig voor de kerncentrale te Tihange, te stabiliseren.
Inwoners van Couvin en Brusselse ecologisten namen het initiatief om hun misnoegen te uitten via de radio. De voorzitter van de vereniging René Walgraffe trok naar Italië kortbij Turijn om een FM-zender te gaan kopen.
Omdat de initiatiefnemers wisten dat de overheid hard zou optreden tegen een clandestiene radio organiseerden zij zich zoals tijdens het verzet van de tweede wereldoorlog. De medewerkers kenden elkaar niet en de uitzendingen werden gemaakt volgens de stijl van het verzet. Ook baseerden ze zich op de avonturen van Asterix en Obelix omdat ze net zoals de Galliërs de bezetters moesten tegenhouden. Tijdens de radio-uitzendingen voegden ze achter hun familienaam het typische achtervoegsel "ix" uit de stripreeks, vb. Walgraffix.
Het radioprogramma werd thuis opgenomen op cassette met een eenvoudige cassetterecorder. Er werd wat klassieke muziek toegevoegd door gewoon tijdens de opname de luidspreker van een andere muziekinstallatie wat luider en stiller te zetten. Een opname duurde 10 minuten. Na de opname werd de cassette in een brievenbus van een andere onbekende medewerker gedropt.
De eerste uitzending vond plaats op 31 maart 1978. Er waren twee medewerkers die iedere vrijdagavond de uitzending verzorgden. De ene plaatste de antenne in boom op een heuvel kortbij het centrum van Couvin. De andere startte een generator, stak de zender aan en zorgde dat de cassette werd uitgezonden. Tijdens de uitzending werden de drie toegangswegen geblokkeerd met o.a. tractoren en er werd uitgekeken naar een mogelijke peilwagen van de RTT.
De zender had een sterkte van 17 Watt en werd ingesteld op 102,00 MHz. Dat was voldoende voor een ontvangst in een straal van ongeveer 10 km. De uitzending werd ook beperkt tot 10 minuten.
Radio Eau Noire had ongelooflijk veel succes. Er waren ongeveer 15.000 luisteraars die de programma's volgden. Na een tijdje stonden de inwoners zelfs uit te kijken naar een mogelijke peilwagen. Dit initiatief kwam zelfs internationaal in het nieuws omdat er toen voor het eerst op de radio werd uitgelegd hoe men een Molotovcocktail moest maken. Dit kwam omdat de gemoederen niet konden worden bedaard en men niet luisterde naar de meerderheid van de lokale bevolking. Men had reeds een vrachtwagen die boringen deed in brand gestoken.
Het initiatief werd stopgezet na drie maanden. Samen met andere acties is er nooit een stuwdam aangelegd in Couvin.
De radio werd ook nooit gevonden door de opsporingsdiensten. Eenmaal was er een huiszoeking bij een apotheker die ook radio-amateur was.
Met dank aan Philippe Caufriez
|
|
In mei 1978 was Radio Noire uit Huy in de lucht. Tijdens de uitzendingen werd gepraat over softdrugs en de nucleaire problematiek. Radio Bassinia was het vervolg van Radio Noire. De radio ontstond op 12 maart 1979 en werd verzorgd door vijftien medewerkers. Op Radio Bassinia werden ook anti-nucleaire programma's gemaakt.
Radio Tam Tam was hoorbaar over een gedeelte van de Brusselse agglomeratie in mei 1978. Ook hier werd strijd gevoerd door leden van een anti-nucleaire beweging.
In Wasmes Lez Malmedy was Radio Verte tijdens de zomer van 1978 te horen. Hier waren ecologische militanten die hun boodschappen verkondigden in de ether.
Metaalarbeiders van vakbond CSC richtten eveneens tijdens de zomer van 1978 Radio Sidérurgie te Charleroi op naar aanleiding van een manifestatie op 7 juni 1978.
Op 1 juli 1978 was Radio Verte terug hoorbaar. Deze keer werd gemanifesteerd tegen de aanleg van een stuwdam. Eind september 1978 streden Radio Irradiée en Radio Activité uit Andenne voor een nucleair referendum omdat er plannen waren om de kerncentrale van Tihange uit te breiden.
Van al deze initiatieven was de RTT er enkel in geslaagd om hier en daar uitzendingen te onderbreken. Ze zijn er niet in geslaagd om een zender in beslag te nemen.
|
|
Op vrijdag 2 maart 1979 startte de Luiksgezinde groepering de zender Radio Fouron Wallonie met de hulp van de medewerkers van Radio Eau Noire. Radio Fouron Wallonie zou dan al de zevende Belgische FM-radiopiraat zijn geweest. Die dag werd een kwartier lang uitgezonden. Vanaf dan was het de bedoeling om iedere vrijdagavond een programma te verzorgen om 21:00.
Er werd net zoals Radio Eau Noire uitgezonden in de natuur. Dat was soms in een bos of in een weide. De antenne werd meestal gemonteerd in een boom. Tijdens de uitzending werd beroep gedaan op een tiental mensen om mee te werken. De uitzending werd beperkt tot 30 minuten zodat de ordediensten in principe de zender niet kon lokaliseren.
Minister Rika De Backer vroeg meteen aan toenmalig PTT-minister Léon Defosset om op te treden tegen de zender. Dat maakte niet veel indruk want de zender bleef iedere vrijdag in de lucht.
Interview tussen archivesradios en Nico Droeven.
José Happart
Luister naar het fragment uitgezonden op Radio Fouron Wallonie op 11 mei 1979 met onder andere José Happart (foto) en Nico Droeven.
émission Radio Fouron Wallonie édition 11
émission Radio Fouron Wallonie édition 22
Na bijna 10 jaar was in oktober 1988 de laatste keer Radio Fouron Wallonie te beluisteren. Nico Droeven werd toen burgemeester. De ploeg besloot om op andere manieren hun boodschap te verspreiden.
Interview tussen archivesradios en Nico Droeven over het einde van de radio.
Met dank aan www.archivesradios.be
|
|
La Lanterne -18 mei 1979
In 1963 werd de Voerstreek geannexeerd aan Limburg. Er ontstond een Luik gezinde groep onder leiding van José Happart die de Voerstreek terug aan de provincie Luik wilde koppelen. De Vlaamsgezinde groep onder leiding van Huub Broers ondersteunde de overheveling aan Limburg.
Huub Broers
Op 9 maart 1979 startte de Luik gezinde groepering de zender Radio Fouron Wallonie. Deze radio zond iedere vrijdagavond een half uur lang uit tussen 21:00 en 21:30.
Huub Broers, de toenmalige oppositieleider van de politieke partij Voerbelangen, bleef niet stil zitten en richtte Radio Voeren Uilenspiegel op. Dit werd de eerste Vlaamstalige protestradio. De naam werd geïnspireerd op Tijl Uilenspiegel. Die een vrijbuiter en in die stijl werd radio gemaakt.
Er werd beslist om de uitzendingen te starten net voor Radio Fouron Wallonie de zender aanstak. Tijdens de beginperiode werd een half uur lang. Later werden de uitzendingen al gestart om 19:00. Radio Voeren Uilenspiegel verdedigde zo elke vrijdagavond de Vlaamse belangen van de Voerstreek. De vaste locatie was gevestigd in de hoeve Gieveld te Teuven op een hooizolder. Bij een RTT-controle werd vliegensvlug verhuisd. Huub zorgde voor de afleiding terwijl de technische ploeg het materiaal redde. Er werd dan vervolgens uitgezonden bij de ouders van Huub, op velden, enz...
Hugo Sneyers vond een opname terug waar onder andere Huub Broers te woord is op Radio Voeren Uilenspiegel. De uitzending werd steeds afgesloten met het Limburgs volkslied.
Luister hier naar fragmenten uitgezonden op vrijdag 30 mei 1980 met Huub Broers op Radio Voeren Uilenspiegel.
deel 1 - De Voer is een Paradijs op aarde
deel 2 - De vuile Fouron wordt gelezen
deel 3 - Voorstelling Voeren (kort fragment)
deel 4 - Het mysterie van Radio Voeren-Uilenspiegel
deel 5 - Terloops gezegd
deel 6 - Voeren info in het dialect van de Voerstreek
Hier volgt een krantenartikel geschreven toen Radio Voeren-Uilenspiegel de eerste verjaardag vierde.
In 1985 was de laatste uitzending van Radio Voeren Uilenspiegel te horen. Radio Fouron Wallonie bleef het langst uitzendingen verzorgen tot in 1988.
|
|
De eerste omroep met radioprogramma's en een regelmatig uitzendschema was de universiteitsradio Radio Louvain-la-Neuve. De radio werd opgericht in de nieuwe, moderne spookstad Louvain-La-Neuve. Er was gebrek aan animatie en dit was de aanleiding om met een radio te starten. De motivatie om met radio-uitzendingen te starten kwam van gelijkaardige initiatieven in Parijs.
Vanuit een studio gelegen in de Place des Sciences en met een zender van 30 Watt aangesloten op een antenne werd gedurende twee uur op donderdag 12 oktober 1978 de eerste radio-uitzending gemaakt. Er werd gemeld dat de radio iedere dinsdag- en donderdagavond uitzendingen zou verzorgen tussen 18:00 en 19:00. Later zou er ook nog op woensdag worden uitgezonden.
Luisteraars namen zelf cassettes op rond een sociaal thema. De cassettes werden afgespeeld tijdens de uitzending. De radio stond open voor alle onderwerpen.
Tijdens de zesde uitzending op donderdag 26 oktober 1978 werd omstreeks 18:30 een peilwagen van de RTT en voertuigen van de Rijkswacht op de campus opgemerkt.
Een medewerker startte direct met het omroepen van een noodboodschap. Er werd gevraagd aan de studenten om zich te mobiliseren voor de studio. In nog geen vijf minuten verzamelden 1500 studenten zich voor het gebouw en verhinderden de ordediensten de toegang tot de radio. Sommige studenten begonnen met stenen en stukken hout te gooien naar de voertuigen van de ordediensten. De Rijkswacht en de RTT hebben direct het terrein verlaten. Er werd niets in beslag genomen en niemand werd ondervraagd.
Hier volgt een interview dat het studentenblad Schamper afnam met één van de medewerkers van Radio Louvain-la-Neuve. Het werd de inspiratie in Gent om Radio Aktief op te starten.
Het Laatste Nieuws - 8 februari 1979
In het voorjaar van 1979 telde Radio Louvain-la-Neuve reeds 65 uitzenduren.
Op 1 mei 1979 gooide een storm roet in het eten. De acht meter hoge zendmast knapte af. Twee technici werkten de ganse nacht door om de uitzendingen terug mogelijk te maken. Dat lukte aardig want om 7:00 werd terug uitgezonden. Een kleine twee weken later werd een dertien meter hoge mast geplaatst.
Op 1 juni 1979 werd de studio verbouwd. De studio werd ruimer met een discotheek, secretariaat en een podium om artiesten live te laten optreden.
Studio van Radio Louvain La Neuve, met dank aan archivesradios.be en Jean-Luc Stassen
|
|
Ook in Gent was er tijdens de studentenstrijd op de universiteit een radiozender in de lucht. Gedurende het academiejaar 1978-1979 werd Radio Aktief gecreëerd om de strijd aan te gaan tegen de aangekondigde verhoging van het inschrijvingsgeld tot 10.000 BEF (250 €). Een gedetailleerd verhaal over Radio Aktief kan men terugvinden in de rubriek GENT - MEETJESLAND.
|
|
Een minder gekend initiatief was de strijdradio Radio Dender met als doel een propere Dender te bekomen. Het Dender Aktie Komitee vond het nodig dat er actie werd gevoerd want in 1979 stond er continu schuim op de rivier. Lees meer hier: Radio Dender
|
|
Van 18 augustus 1979 tot 13 november 1979 werd als protest tegen de bouwplannen van het autonome gemeentebestuur van de gemeente Deurne de Arenaweide met tenten bezet door de buurtbewoners, gesteund door tientallen verenigingen uit de buurt. Om de actie kracht bij te zetten werd gestart met de manifestuitzendingen van Radio Arena.
|
|
Vanaf 1980 begonnen vrije radio's als paddenstoelen uit de grond te schieten. In elk dorp ontstond wel minstens één radio.
De meeste initiatiefnemers zijn ontstaan uit onvrede van de muziek die toen bij de openbare omroep werd gedraaid. Op dat moment was BRT2 (Nu Radio 2) de enige populaire zender in Vlaanderen. Buiten de programma's Vrijaf op woensdagnamiddag en de Top 30 op zaterdagmiddag was er praktisch geen populaire muziek te horen. Ook plaatjes van Vlaamse artiesten werden zo goed als niet gedraaid. De vrije radio's vulden dit gat helemaal op.
Vlaamse schlagers, accordeonwalsjes, alternatieve rock, LP-tracks, geïmporteerde remixes, exclusiviteiten,... het was allemaal hoorbaar op de vrije radio. Dit werd algemeen geapprecieerd door de luisteraar. Er ontstond zelf een goede wisselwerking tussen artiesten en de vrije omroepen. De omroepen organiseerden regelmatig bals om geld in het laadje te brengen. Artiesten traden maar al te graag gratis op om hun platenverkoop te stimuleren.
In het begin spoorden de Rijkswacht en de RTT de zenders op en namen meestal alles in beslag. De meeste begonnen na enkele uren terug uit te zenden. Voor de overheid was het dweilen met de kraan open.
Het Volk - 11 mei 1979
Het aantal vrije radio's in België was begin jaren 80 zo goed als niet meer te tellen. Indien een groep medewerkers niet meer tevreden was met de voorzitter of met de gang van zaken trokken ze weg en richtten zelf hun radio op.
In de meeste steden was het stukje tussen de 100 en 104 MHz snel bezet. Radio's begonnen elkaar te storen en begonnen zwaardere zenders te installeren. Hier en daar probeerde men zelf de zendinstallatie van de concurrent te saboteren door bijvoorbeeld de antennekabels door te knippen.
Vrije radio's begonnen zich ook te richten tot een bepaald luisterpubliek. Er waren omroepen die zo goed als rechtstreeks in contact stond met de luisteraars. Een dergelijke radio bestond hoofdzakelijk uit vrijwilligers die programma's maakten als hobby. Hun objectief was om de socio-culturele activiteiten van hun regio om te roepen en/of bepaalde muziekgenres te promoten. Op dergelijke radio's kon bijvoorbeeld de luisteraar zelfs rechtstreeks per telefoon groetjes overbrengen aan familie en vrienden. Er waren ook omroepen die zelfs luisteraars in de studio uitnodigden om te discussiëren over diverse onderwerpen. Dit had veel succes omdat er de behoefte was op inspraak en recht op antwoord.
Radio Toestel volgde bijvoorbeeld de volledige veertien dagen van de Gentse Feesten op de voet op in juli 1980. Deze radio bracht verslag uit over de activiteiten, deelde de programmawijzigingen mee, raamde rechtstreeks het aantal toeschouwers, gaf de plaatselijke weersomstandigheden door en liet tussen dit alles vooral feestvierders en bezoekers aan het woord. De regionale uren van BRT2 Omroep Oost-Vlaanderen verdwenen tijdens periode volledig in de mist. Dit kwam omdat men gemakkelijk het amateurisme en in elk geval de spontaniteit kon dulden omdat vrije radio's voor een groot gedeelte door de bevolking werd gemaakt.
Anderzijds was er de opkomst van grotere radio's zoals Radio Contact, Radio SIS en Radio Nostalgie. Deze radio's werden gefinancierd door politieke partijen, uitgevers en/of bedrijven. Ze profileerden zich als professionele ondernemingen. Het werden de concurrenten van de nationale omroep, zowel op het vlak van informatie als de muzikale programma's. Het werden bedrijven die er op uit waren om winst te maken.
Er werden overkoepelende organisaties opgericht. Zo was er bijvoorbeeld de Vereniging ter Bevrijding van de Ether en ter Bevordering van de Plaatselijke Communicatie (VEBE). Zij beschouwden zich niet als concurrenten van de nationale radio. Zij streefden ernaar dat er voor de kleinere, lokale radio's eerder een complementaire taak is weggelegd. De Vereniging van Belgische Onafhankelijke Radio's (VEBORA) daarentegen beroepte zich op de principes van de vrije markteconomie waarbij de consument de keuze moest krijgen tussen verschillende radio's die onderling in een concurrentiepositie stonden.
|
|
De Radio Infoon was een initiatief opgericht op 19 augustus 1979 van het blad Radiovisie om het laatste radionieuws zo snel mogelijk te verspreiden. Door op zondagvoormiddag 056 51 56 62 te vormen kwam men op een antwoordapparaat terecht waar in 180 seconden het nieuws heet van de naald was te horen. De productie was in handen van Rob Ronder (Alfons Jagtman) afgewisseld met Jaak van den Broek.
De behoefte bleek ongekend groot te zijn. Tijdens een voormiddag werd het nummer 15.000 keer opgebeld.
Op 8 december 1979 werd de dienst uitgebreid naar Nederland. In Nederland kon men 076 64 47 77 vormen om op de hoogte te blijven. De dienst werd ook uitgebreid van zaterdagmiddag tot zondag middernacht.